Minggu, 28 Juni 2015

CERITA CEKAK

Cerita cekak utawa biyasa sinebut kanthi cerkak kuwi mujudake salah sijine karya sastra kang arupa gancaran. Cerkak yaiku cerita kang wujude cekak nyeritakake sawijine paraga (tokoh) ing saperangan uripe. Amarga cerkak minangka karya sastra, mula ing sajrone ana unsur-unsur pandhapuke kang kapantha dadi loro, yaiku unsur intrinsik lan unsur ekstrinsik.
Unsur intrinsik cerkak yaiku unsur kang mbangun cerkak saka sanjerone cerkak, ing antarane:
1. Tema
.
Yaiku sing dadi underane prakara crita. Ing basa indonesia diarani ide utawa gagasan pokok  cerita.
Tuladhane: kamanungsan, kabudayan, kasusilan, sesrawungan, lsp.
.2. Paraga.
Yaiku pelaku utawa pawongan kang mbangun cerita. Tegese pawongan sing dadi tokoh sak jroning cerita. Paraga kaperang dadi loro, yaiku;
  1. paraga pokok (tokoh utama)
  2. paraga kang sipate mbyantu (tokoh pembantu).
Dene miturut watak utawa sifate paraga kaperang dadi telu antarane:
  1. Protagonis.
Paraga kang duweni watak apik kayata; jujur, adil, sabar, sregep, lsp.
  1. Antagonis.
Paraga kang duweni watak ala,kayata; galak, pelit, seneng ngapusi, lsp.
  1. Tritagonis.
Paraga kang dadi panengahe antarane tokoh protagonis lan antagonis. Bisa apik ya bisa ala.
 3. Watak.
  1. Yaiku tandha-tandha kang diduweni paraga, antarane yaiku:
1)        Tandha fisik
·         dhuwur,
·         lemu
·         pesek, lsp
2)      Tandha non-fisik
·         galak,
·         sumeh,
·         grapyak,
·         pinter, lsp
  1. watak paraga sak jroning cerkak iku bisa kagambarake lumantar:
1)      Ditulis langsung dening pengarang utawa penganggite.
2)      Saka solah bawa, polah tingkahe
3)      Pangucapane , omong-omongane, alus utawa kasar tetembungan nalika wicara
4)      Kahanan badan salira , dedeg piadeg, praupan, nyandhang panganggone.
5)      Gagasan-gagasan , pikiran-pikirane.
6)      Rerasane (perbincangan) paraga liyane

4. Setting/Latar
Yaiku papan, wektu lan suasan kadadeane sak jroningcerita tuladhane:
  1. Papan              : pasar, sawah, dalan, kantor.
  2. Wektu              : esuk, awan, sore, bengi
  3. Suasana           : sepi, rame, medeni, lsp
5. Pamawas utawa Sudut pandang (point of view)
Yaiku mapane pengarang/penulis ing cerita. Sudut pandang ing cerkak ana loro yaiku:
  1. sudut pandang wong kapisan
Titikane sudut padang wong kapisan yaiku paragane; aku/gue/beta lsp. Sudut pandang wong kapisan ana loro yaiku;
1.      Wong kapisan pelaku utama
Tuladha;
Aku wes telung jam nunggu Sisri ing ngarep omahku, atiku mangkel amarga Sisri wes mlenjani janjine dewe. Urung ilang lara atiku merga utange wingi sing durung disaur malah ditambahi maneh.
2.      Wong kapisan pelaku sampingan.
Tuladha;
Aku weruh Santi mlaku karo Anton ana ini taman kota, Santi sajak seneng banget merga bar ditukoke jam tangan sing regane telungatus ewu. Anton uga sajak seng merga jam sing ditukoke saka gajine bisa gawe seneng Santi
  1. Sudut pandang wong katelu
titikane sudut pandang wong katelu yaiku paragane; deweke, jeneng wong ( Agus, Nanik, Sutris). Sudut pandang katelu ana loro yaiku;
1.      Wong katelu terbatas.
Tuladha;
Deweke nggowo tas werna abang lan ngganggo topi biru, kulite ireng, mripate sajak nggoleki barang sing ilang.
Anik tuku sepatu kulit serna ireng karo sepeda motor merek honda saka Purwantoro.
2.      Wong katelu serba tahu
Tuladha;
Lagi wae deweke mulih saka Jakarta wes bisa tuku montor honda jazz, malah iki mau deweke nggawa tas kulit weton paris sing isine kalung selikur gram, kalung, lan duwet selawe juta.
Sutris nyekeli sirah, merga anake njaluk sepeda montor sing regane puluhan juta atine sajak ngikit. Durung pajek listrik sing nunggak telung wulan nambahi ngikite atine

6. Lelewaning basa
Gaya bahasa (lelewaning basa) ateges cara-carane manungsa minggunakake basa, amrih gampang ditampa lan kepenak dirungu. Ingkang kalebu gaya bahasa inggih punika:
a.    Sinonim
Sinonim inggih punika tembung ingkang sami tegesipun dene paedahipun supados boten mungsal mangsuli tembung ingkang sami (tidak berulang-ulang menggunakan bahasa yang sama) ingkang murukaken bosen ingkang sami maos malih saged kangge pepasren ukara dados endah, umpaminipun:
1. Sesawangan ing peninging gunung katon endah, edi-peni, purwakanthi sastra.
2. Dasamuka rau Alengka iku ora pantes badi tepa-palupi (purwakanthi sastra).
Tuladha tembung sinonim:
mitra = kanca
gagah = prakasa
becik = apik
cuwa = gela
keduwung = getun
dongeng = crita
juru = tukang
luwe = ngeleh
b.     Asimilasi
Asimilasi inggih punika luluhing swara utawi gorba, umpaminipun
jayeng (jaya + ing)
narpati (nara + pati)
mahasri (maha + asri)
prapteng (prapta + ing)
c.    Metafora
Metafora inggih punika ugel-ugelipun mawi pepindahan (diumpamakake), limrahipun ingkang kapendhet sipatipun ingkang kangge pepindhan wau, umpaminipun:
1)      Angluberna samodraning pangaksami.
2)      Arjuna punika lelancuring jagad.
3)      R. Setyaki sapukawating praja Dwarawati.
4)      Rr. Sumi dadi kembang ing desa Gondosari.
d.       Alegori
Alegori inggih punika metafora ingkang dipunjlentrehaken ngangge ukara kang radi panjang lan ugi saged lambang, umpaminipun:
1)      Gesang manungsa punika palwa umpaminipun, dipunombang-ambingaken  alun ing samudra, katempuhnipun tuwin boten waspada, saged kalempun baita utawa sumyur ing padrus karang jawa.
2)      Rukun agawe sentosa, crah agawe bubrah, manawi kadamel alegori makate sapu yen disuhi gebangane kuwatane nggumunake. Nanging yen diudhari sarta sadane wis manut gampang banget coklek-coklekane ingkang lambing, umpaminipun:
a.      Lintang : pangabekti mring gusti allah
b.      Rente : keadilan sosial
c.       Rambu-rambu lalulintas lsp.
e.    Personifikasi
Personifikasi inggih punika sami kaliyan pepindhan janma jawa, tuladhanipun:
a. Sumpahe sineksenan bumi langit
b. Begawan solo lampahipun manger, menggak-menggok marang parenden.
c. Gunung Merapi yen gelem watuk ngegirisi.
6. Metonimia
            Metonimia punika linta-lintunipun nami, umpaminipun:
a. Le, aku tulung tukokna jarum (merk rokok) isi rolas.
b. Remenipun ngunjuk fanta (unjukan numan).
c. Wingi ana Ramayana (bis Ramayana) tubrukan kaliyan Arjuna (bis Arjuna).
f.     Hiperbola
Hiperbola punika ugel-ugelan mawi pepindhan ingkang keladuk, umpaminipun:
1. Swarane kaya mbelahna bumi.
2. Ngendikane sora kaya bledeg.
3. Lakune kaya kilat.
g.    Ironi
Ironi inggih menika nyariosaken kosok wangsulipun minangka pangece, umpaminipun:
1. Loma banget sliramu, sedulurmu kesusahen kok saksen bae ora.
2. Sregep tenan, angger jam 11 lagi wae ngantor.
h.    Antitese
Antitese inggih unenunen kang awujud mawa surasane kosok balen, umpaminipun:
1. Rina wengi anggenku ndongake kowe.
2. Gedhe cilike kowe kuwi ya kaya ngono ta!
3. Enom tuwo padha nonton, layar tancep ana desa kae.
i.     Euphesisme
Euphesisme inggih punika unen-unen kang surasa basane luwih alus (tembung rinengga), umpaminipun:
1. mati                         = murud ing kasadean jati/ tilar donya.
2. dadi manten            = nambut silaning akrami.
j.     Anamatope
Anamatope inggih punika tembung kang mratelake jeneng metu saka uni utawa swarane. Tuladha:
1. Bedhug saka swara dhug-dhug.
2. Emprit saka swara prit-prit.
3. Kenthongan saka swara thong-thong.
k.    Epitesis
Epitesis inggih punika wuwuhing aksara ing sjroning tembung. Tuladha:
1. Amarta → Ngamarta
2. Yogya → Ngayogya
3. Setyaki → Sencaki
4. Sikandhi → Srikandhi
l.     Metamefesis
Metamefesis inggih punika linta-lintunipun panggonaning aksara ing tembung. Tukadha:
1. arca = reca
2. ardi = redi
3. almari =lemari
4. raksasa = raksasa
m.   Klimaks
Klimaks inggih punika saya dangu saya sanget saya hebat, umpaminipun:
1. Ora usah adhimu, kakangmu, sak bapakmu pisan aku ora wedi.
2. Aja kok sing lara, mati dak ujudi.
n.    Anti Klimaks
Anti Klimaks inggih punika dhapukaning tembung kang mratelake saya suwe ora saya banget. Tuladha:
1. Apa maneh satus, sepuluh, serupiah, sasen bae aku ora duwe.
2. Sawane omahe, nganti tekan sandhangan entek amarga kalah maen.
7.  Amanat
Yaiku piweling kang arep diwenehake pengarang marang wong kang maca cerkak.
8. Alur/plot.
Yaiku lakune cerita wiwit saka wiwitan nganti pungkasan (perkenalan, konflik, penyelesaian)
Alur utawa dibedake dadi telu yaiku;
  1. alur maju
Alur maju yaiku urutane crita saka kedadean kang wis kapungkur maju ing kedadean saiki/ lakune crita ska wiwitan nganti pungkasan runtut.
  1. alur mundur
  2. alur gabungan

Unsur ekstrinsik yaiku unsur kang mbangun cerkak saka sanjabane cerkak, kang mangaribawani ing antarane:
1. Agama
2. Ekonomi
3. Sosial
4. Pendhidhikan, lan
5. Budaya

Titikane cerkak:
1. Ceritane cekak
2. Prekara kang diceritakake mung siji
3. Cacahe paraga mung sithik
4. Paraga kang dicritakake ora nganti owah nasibe
5. Menawa ditulis
ora luwih saka 1.000 tembung antarane mung 3 – 10 kaca

Tidak ada komentar:

Posting Komentar